نشست نقش آگاهي مردم به پايان دادن كار كودك، دوشنبه ۲۱ خرداد به مناسبت ۱۲ ژوئن (۲۲ خرداد) روز جهاني مبارزه با كار كودكان و به همت سازمان مردم نهاد «ارفك» كه در حوزه آموزش و توانمندسازي كودكان فعال است، در شهر كتاب راه آهن تهران برگزار شد و در آن موضوعات مختلفي از آمار كودكان كار تا ضرورت آگاهي بخشي جامعه و مطالبه‌گري از دولت و كنشگري فعال در اين حوزه مطرح شد.
در اين نشست كه با اجراي زهره نيلي، روزنامه‌نگار حوزه ادبيات كودك و دبيري محمدصالح نقره‌كار، دبير كميسيون حقوق بشر كانون وكلاي مركز برگزار شد، فرشيد يزداني، فعال حوزه كودك، محمدحسن داوودي، مديرعامل موسسه صبح رويش، رضا شفاخواه، مسوول كميته حقوق كودك گروه حقوق بشر اسكودا و آصفه كامراني، رييس هيات مديره ارفك سخن گفتند.
مطالبه‌گري و كنشگري وظيفه اصلي سازمان‌هاي مردم نهاد است
محمد صالح نقره‌كار، وكيل و دبير كميسيون حقوق بشر كانون وكلاي مركز در ابتداي اين نشست با اشاره به سوالات مطرح در حوزه كار كودكان گفت: اين سوال مطرح است كه آيا نهادهاي عمومي غيردولتي مي‌توانند در مطالبه‌گري، پاسخگوسازي و كنشگري نقش‌آفريني كنند؟ پاسخ به اين سوال مثبت است و به عنوان مثال مجموعه مردم نهاد ارفك (برگزار كننده نشست) به‌رغم محدوديت‌ها و محروميت‌ها در عرصه عمومي ظاهر شده و در حال نقش آفريني است.
وي تصريح كرد: نمي‌توان از كار كودك صحبت كرد، اما علت اصلي آن يعني فقر اقتصادي و فقر فرهنگي را ناديده گرفت. در مورد نقش دولت نيز رويكردهاي مختلفي وجود دارد. طرفداران رويكرد هابز معتقدند كه دولت بايد به عنوان يد مقتدر سياستگذاري و حكمراني عمل كند و تنها مرجع سياستگذاري باشد اما در مقابل اين نظريه، رويكرد قرارداد اجتماعي نگاه جامعه محور را مطرح مي‌كند و معتقد است زماني مي‌توان خير عمومي و منافع عمومي را محقق كرد كه با نگاه مسووليت‌شناسانه و مشاركت‌پذيرانه از همه كساني كه ذي‌نفع هستند، استفاده شود.
نقره‌كار افزود: ايران در حال تجربه بحران‌هاي مختلفي چون تحريم، حضور اتباع خارجي و نابساماني‌هاي اقتصادي در حوزه عمومي است كه اين موارد در كار كودكان نيز تاثير بسزايي دارند و اگر بخواهيم به يك نقطه انسجام‌بخش براي حذف يا محو كار كودك برسيم، بايد ۴ محور اصلي اهداف، برنامه، سازمان و روش در نظر گرفته شود.
كار كودكان پشت ديوارها پنهان است
فرشيد يزداني، فعال حوزه حقوق كودك در اين نشست گفت: نگاه تقليل‌گرايانه و تك‌بعدي به مساله كار كودكان سبب شده است تا روش مواجهه با اين آسيب جدي اجتماعي ناكام بماند و بحث‌هاي ريشه‌اي اين موضوع همچنان مغفول باشد. وي افزود: كار كودكان هم در سطح اقتصاد خرد و هم در سطح اقتصاد كلان مطرح است، زيرا وقتي يك نيروي كار از آموزش و توانمند شدن باز مي‌ماند، در اقتصاد كلان نيز اثر مي‌گذارد.
اين فعال حوزه حقوق كودك تصريح كرد: بخش عمده‌اي از كار كودكان در پشت ديوارهايي دور از منظر عام انجام مي‌شود. اگر ديوارهاي بازار مولوي را بشكافيد مشخص مي‌شود پشت ديوارهاي آن چه خبر است. به همين سياق كارگاه‌هاي كوچك خانگي در مناطق شهري با كار كودكان فعال هستند و اثري از آنها در بيرون ديده نمي‌شود.
كودك در اقتصاد سياسي مطرح نيست
يزداني به حساس نبودن حوزه سياست در مورد كار كودكان اشاره كرد و گفت: در حوزه سياسي كلا اين مساله مورد اعتنا نيست و در مناسبات قدرت و نگاه اقتصاد سياسي، كودك قسمت فراموش شده جامعه است، زيرا كودك راي ندارد.
او افزود: بخش عمده مسووليت كار كودك به عهده دولت‌هاست، زيرا سياست‌هاي آنها سبب ايجاد فقر، مشكل مسكن، مشكلات اقتصادي و... مي‌شود و مسووليت هم با آنهاست. طرف ديگر اين عرصه، جامعه است كه از يك طرف شامل خانواده مي‌شود كه عرضه‌كننده كار كودك است و منافع آني خود را به منافع آتي ترجيح مي‌دهد و از طرف ديگر، بازار را شامل مي‌شود كه تقاضاكننده است و نيروي كار كودك را به كار مي‌گيرد.
مافياي كار كودك افسانه است
يزداني با اشاره به اهميت نقش سازمان‌هاي مردم‌نهاد گفت: سازمان‌هاي مردم‌نهاد بايدتمام توان خود را به كار بگيرند تا كودكان از چرخه كار خارج شوند و وقتي مي‌خواهيم مبارزه كنيم، بايد اين نقش را هم ببينيم. ضمنا نهادهاي مدني دو نقش به عهده دارند، يك خودشان آگاه شوند و بخش ديگر به مردم آگاهي بدهند.
اين فعال حقوق كودك افزود: برخي آگاهي‌هاي كاذب براي جامعه مخرب است. مثلا مقامي در شهرداري گفته است كه درآمد اين كودكان كار اينقدر زياد است كه حاضر به ترك اين كار نيستند كه اين يك افسانه است يا افسانه ديگر اين است كه كوكان زبالهگرد باند هستند در حالي كه اين طور نيست و حداكثر گروه‌هاي خانوادگي هستند براي حفاظت از خودشان اقدام مي‌كنند. آن چيزي كه باند دارد، پيمانكاران زباله است كه اگر باند هم باشند، وظيفه دستگاه‌هاي امنيتي برخورد و متلاشي كردن آنهاست.
عدم وجود آمار دقيق بهانه است
او تصريح كرد: بهانه ديگر برخي مديران دولتي اين است كه آمار دقيقي وجود ندارد. پاسخ اين است كه براساس آماري كه وجود دارد، عمل كنيد. سال ۱۳۹۷ آماري براي كودكان زبالهگرد گرفتيم كه حدود ۴۵۰۰ نفر در سطح تهران بود و اين آمار حتي اگر خطا هم داشته باشد، مي‌تواند ملاك عمل اوليه باشد تا بعدا تصحيح شود.
يزداني افزود: بهانه ديگري كه براي فرار از مسووليت مورد استناد قرار مي‌گيرد، اين است كه اكثر كودكان كار از اتباع غيرايراني هستند كه در مورد زباله‌گردان تا اندازه‌اي صحت دارد؛ اما در كل اين بهانه درست نيست، چون ما نزديك به يك ميليون كودك كار داريم كه حتي شامل كودكان كار بعد از ازدواج هم مي‌شود كه در كار خانگي مشغول هستند و در آنجا بعضا كار كودك با نوعي تجاوز پنهان يا آزار جنسي هم همراه است.
3 ميليون كودك كار در كشور وجود دارد
رضا شفاخواه، وكيل و مسوول كميته حقوق كودك گروه حقوق بشر اسكودا سخنران ديگر اين نشست بود و دولت را متولي اصلي و تنها مسوول امور اجتماعي در كشور دانست و گفت: اگر مردم كاري را انجام مي‌دهند و از طريق تشكيل گروه يا موسسه كاري را انجام مي‌دهند، به دولت كمك مي‌كنند و بايد از آنها تقدير شود.
او افزود: كار كودك با حجم بالايي انجام مي‌شود و اگرچه نهادها و سازمان‌هاي مدني در اين زمينه فعال هستند، تا زماني كه مشكلات اين بچهها به‌طور عمده حل نشود، به جايي نمي‌رسد و حل نمي‌شود.
اين فعال حقوق كودك، آمار كودكان كار در كشور را نزديك به ۳ ميليون نفر عنوان كرد و گفت: يكي از كارهاي مفيد، تصويب قوانين حمايتي در زمينه حمايت از كودكاني است كه در وضعيت خاص قرار دارند. در گذشته قانوني بودكه در سال ۱۳۸۱ با ۹ ماده تصويب شده و در ماده ۴ آن جرايم اندكي براي آزار كودك گذاشته شده بود. سال ۱۳۸۳ يك مورد كودك‌آزاري شامل آزار چند كودك در شهريار را پيگيري كرديم و پس از كش و قوس بسيار اين مساله در دادگاه رسيدگي شد و در نهايت كارفرماي آزارگر تنها به ۳۰۰ هزار تومان جريمه محكوم شد و به اين نتيجه رسيديم كه قانون بايد اصلاح شود.
شفاخواه تصريح كرد: ۱۱ سال پيگيري صورت گرفت تا در سال ۱۳۹۹ قانون حمايت از اطفال و نوجوانان تصويب شد كه اگر چه قانون كاملا ايده‌آل نيست ولي بسياري از موارد را در بر گرفته است.
به كارگيري كودكان در مشاغل سخت و زيان‌آور جرم است
مسوول كميته حقوق كودك گروه حقوق بشر اسكودا گفت: كار كودك به كار عادي و سخت و زيان‌آور تقسيم مي‌شود كه كار سخت و زيان‌آور جرم محسوب مي‌شود و به كارگيري در مشاغل عادي براي كودكان زير ۱۵ سال غيرمجاز است.
او افزود: با سياست‌ورزي نمي‌توان اين مشكلات را حل كرد و بايد با رويكرد اجتماعي با اين مساله مواجه شد. از سوي ديگر تا خانواده توانمند نشود، اين وضعيت مخاطره‌آميز حل نمي‌شود.
شفاخواه به وظايف مشخص شده براي سازمان‌ها و نهادها در قانون حمايت از حقوق كودكان و نوجوانان اشاره كرد و گفت: سازمان‌ها در زمين حقوق كودكان تكاليفي دارند و به عنوان مثال در اين قانون براي سازمان صدا و سيما تكليف مشخص شده است كه محتواي آموزشي و ترويجي توليد و توزيع شود، اما تاكنون شاهد كار منسجم و فراگيري در اين عرصه نبوده‌ايم.
از كشورهاي همسايه براي زباله‌گردي به ايران مي‌آيند
اين وكيل دادگستري افزود: در يكي از شهرهاي كشورهاي همسايه شنيدم كه كودكي مي‌گفت ما شنيده‌ايم كه فلان منطقه ايران بهشت زباله‌گردي است و ما مي‌خواهيم به آنجا بياييم و پولدار شويم! يعني از كشورهاي همسايه به قصد زباله‌گردي به ايران مي‌آيند تا از آن منفعت ببرند، منفعتي كه در سال ۱۳۹۷روزانه حدود ۱۵۰ ميليون تومان برآورد شده است.
كارهاي زيادي در حوزه كودكان انجام شده اما بخش باقيمانده هم عظيم است
محمدحسن داوودي، مديرعامل سازمان مردم‌نهاد صبح رويش نيز در اين نشست به ضرورت آگاهي‌بخشي به مردم اشاره كرد و گفت: بخشيدن به مردم، بحثي جدي است. وقتي ما به سازمان بهزيستي اعتراض كرديم، اين سازمان گفت ما از مردم نظرخواهي كرده‌ايم و ۸۵ درصد گفته‌اند كودكان كار را جمع كنيد و اينجا بحث آگاهي بخشي به مردم اهميت پيدا مي‌كند.
او افزود: گاهي اوقات كه فعاليت‌هاي سازمان‌هاي مدني كشور ما با كشورهاي ديگر مقايسه مي‌شود، مي‌بينيم كه ما در ايران كارهاي زياد و عظيمي انجام داده‌ايم اما كار باقيمانده اينقدر زياد است كه كمتر به چشم مي‌آيد. مثلا در مساله آموزش وقتي متولي رسمي وجود دارد، انتظار اين است كه متولي آن كار را پيش ببرد ولي عملا با روالي كه پيش مي‌رود، سازمان‌هاي مردم‌نهاد بايد وارد حوزه آموزش هم شوند.
ملكه گدايان سريال خوبي نبود
اين فعال مردم‌نهاد با اشاره به نقش رسانه‌ها در آگاهي بخشي به مردم، به سريال‌هاي شبكه نمايش خانگي اشاره كرد و گفت: سريال ملكه گدايان، بسيار بد بود و مسائل را به شكل غلطي تشريح كرد كه از شبكه خانگي پخش شد و اگر آگاهي‌بخشي خوبي بين مردم صورت گرفته بود، بايد با عدم استقبال و ضرر روبه‌رو مي‌شد.
او افزود: آن زمان بیشتر سازمان‌هاي مردم‌نهاد مي‌گفتند كه بايد اين سريال را بايكوت كنيم در حالي كه ما بايد در هر مرحله‌اي براي اثرگذاري تلاش كنيم و در مورد اين سريال هم جمله‌اي توضيحي از قسمت‌هاي دوم يا سوم به ابتداي آن اضافه شد كه حداقل تاثيرگذاري بود.
برخورد با كودكان كار به مردم آموزش داده شود
مديرعامل سازمان مردم‌نهاد صبح رويش افزود: در مورد آگاهي‌بخشي به مردم بايد كار آموزشي انجام شود. مردم خوب است بدانند كه با كودك سر چهارراه چه برخوردي بايد شود و آيا شيشه را بالا بكشند يا او را تحويل بگيرند. اين رفتارها اگر درست آگاهي‌بخشي نشود، سبب مي‌شود تا حتي رفتارهاي غلط از سوي آدم‌هاي دغدغه‌مند نيز صورت بگيرد.
او به ضرورت برندسازي و ارتباط با رسانه در سازمان‌هاي مردم‌نهاد نيز اشاره كرد و گفت: وقتي مي‌گوييم يك سازمان مردم‌نهاد، بايد براي برندينگ و تبليغات خود كار كند، برخي مي‌گويند كه سازمان مردم‌نهاد نبايد اين كارها را بكند. اين در حالي است كه ما بايد حضور رسانه‌اي خودمان را داشته باشيم و به ديگران از جمله صدا و سيما و نهادهاي ديگر هم محتوا بدهيم و كار رسانه‌اي قوي ضرورت دارد. همچنين ما بايد حرف‌هاي‌مان را به مساله روي ميز مسوولان تصميم‌گير تبديل كنيم و اين يعني قدرت مذاكره.
فقر عامل اصلي كار كودكان است
آصفه كامراني، رييس هيات مديره سازمان مردم نهاد ارفك و برگزار كننده اين نشست سخنران پاياني اين نشست بود. او به فقر به عنوان عامل اصلي به وجود آمدن كار كودك اشاره كرد و گفت: فقر يكي از اساسي‌ترين و اصلي‌ترين دليل به وجود آمدن مساله‌اي به اسم كار كودك است. وقتي كودك براي فقر و حفظ بقاي خودش وارد چرخه كار اجباري مي‌شود، يعني سرپرستان او نتوانسته‌اند او را تامين كنند و اقتصاد خانواده او نيز دچار مشكل است.
او افزود: تصور در جامعه ما اين است كه كودك در حال دريافت خدمات است ولي اگر كودك يك كودكي امني داشته باشد، مي‌تواند در بزرگسالي، مفيد و ارزشمند باشد. سياستگذاري‌هاي جامعه ما هم به همين صورت است.
لزوم تمركز سازمان‌هاي مردم‌نهاد بر اهداف مهم
اين فعال حقوق كودك تصريح كرد: نقش نهادهاي مدني و سازمان‌هاي مردم‌نهاد براي آگاهي‌بخشي به جامعه بسيار مهم است ولي متاسفانه هيچ وحدت رويه‌اي بين سازمان‌هاي مردم‌نهاد وجود ندارد. از سوي ديگر ما رسانه نداريم و اگر بخواهيم كوچك‌ترين كمپيني راه بيندازيم آنقدر درگير بروكراسي مي‌شويم كه هدف اصلي كمپين را فراموش مي‌كنيم و به همين دليل خيلي اوقات سازمان‌هاي مردم‌نهاد از رسالت اصلي و هدف خودشان به طور ناخواسته دور مي‌شوند. گاهي اوقات به جاي تمركز بر اهداف اساسي، وقت سازمان‌ها به كارهاي ضروري فوري مثل محافظت از جمع‌آوري و دستگيري كودكان كار غيرايراني مي‌گذرد.
او افزود: گاهي اوقات فريب هم مي‌خوريم مثلا كودك كار را سر چهارراهي گرفته‌‌اند و براي آزادي او كه مراجعه مي‌كنيم، مي‌گويند اگر پدر و مادر با برگه شناسايي بيايند، بچه را آزاد مي‌كنند، اما مي‌بينيم كه پدر و مادر را هم مي‌گيرند و رد مرز مي‌كنند كه البته سه ماه بعد بر مي‌گردند.
كامراني تصريح كرد: بايد كودك را تقويت كنيم تا بتواند با وجود اين تجربه‌هاي غم‌انگيز، توانمند شود و در آينده فرد مفيدي در جامعه باشد.